در روزگار قدیم، منجمین به افلاک می‌نگریستند و برخی از آنها آینده را پیش‌بینی می‌کردند و شاید وجه تسمیه رصدخانه از اینجا پیدا شده باشد اما دررصدخانه شهری تهران کسی قرار نیست به آسمان نگاه کند. علی‌اصغر قائمی، مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران طی گفت‌وگویی کم و کیف راه‌اندازی «رصدخانه شهری تهران» را تشریح و کارکردها و مزایای وجود آن را ارزیابی کرده است.
- رصدخانه را به‌طور ساده تعریف کنید و هدف از تاسیس آن چیست؟
از اسم این مجموعه پیداست که قرار است چه کارکردی داشته باشد. اینجا رصدخانه آسمانی نیست به همین دلیل است که به آن رصدخانه شهری می‌گویند. حدود 60شهر بزرگ دنیا رصدخانه شهری دارند و بعضی از کشورها اقدام به تاسیس رصدخانه ملی کرده‌اند و موضوعاتی که در این رصدخانه دنبال می‌شود، تجمیع اطلاعات مورد نیاز برای مدیریت شهری است. چون ما در ساختار مدیریتی کشور، مدیریت شهری به شکل منسجم نداریم، بنابراین نیاز به راهکار جایگزین حس می‌شود. به همین دلیل امروزه در ایران، بیشتر از هر چیز دیگری، مدیریت یکپارچه شهری مطرح می‌شود. به این معنا که تمام دستگاه‌هایی که در شهر، منشأ ارائه خدمات به مردم هستند، براساس یک سری اطلاعات مشترک و در یک نقطه مشترک، تصمیمات خود را اتخاذ کنند.
رصدخانه محل تجمیع داده‌های پالایش شده لازم برای تصمیم‌گیری‌های مرتبط با مدیریت شهری است. بدین‌ترتیب قبل از هر نوع تصمیم‌گیری‌ای می‌توانیم با شبیه‌سازی، آثار آن را بررسی کنیم تا تصمیم بگیریم که پروژه را اجرایی کنیم یا نه. هر اقدامی در سطح شهر، همراه با آثار جانبی است که بر ارکان زندگی شهری تأثیر می‌گذارد؛ بنابراین رصدخانه به تعبیری ساده، علاوه بر اینکه وظیفه دارد کل داده‌ها را جمع‌آوری کند، باید امکان شبیه‌سازی فرایندهایی که امکان وقوع در شهر را دارند، فراهم کند.
- در رصدخانه چه شاخص‌هایی بررسی و اندازه‌گیری می‌شوند؟
شاخص‌های مدیریت شهری با رویکردهای متفاوت، توسط نهادهای مختلفی تعریف شده‌اند که یکی از مراجع آن، شاخص‌هایی هستند که نهاد اسکان بشر سازمان ملل متحد تعریف کرده است. اگر این بحث را دنبال کرده باشید، می‌دانید چند سالی هست که سازمان ملل بحثی را مطرح کرده به نام «اهداف توسعه هزاره» که شامل بحث بهداشت، آموزش، مدیریت ایمنی و بحران و مسائلی از این دست می‌شود. هر کدام از اینها نیز زیرشاخه‌های خود را دارند.
به‌منظور اندازه‌گیری این شاخص‌ها بحث رصدخانه‌های شهری در دنیا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بعضی از کشورها مانند هند، ژاپن یا کانادا، اقدام به تاسیس رصدخانه ملی هم کرده‌اند اما در ایران تجربه رصدخانه شهری، موضوع تازه‌ای است. امیدوارم دیگر شهرهای بزرگ کشور نیز اقدام به ساخت رصدخانه شهری کنند تا در آینده بتوانیم رصدخانه ملی نیز داشته باشیم. به هر حال رصدخانه را با این اهداف و براساس استانداردهایی که در جامعه بین‌المللی وجود دارد، برای شهرداری تهران تاسیس کردیم. الان هم مراحل نهایی آن را طی می‌کنیم و امیدوارم در آینده نزدیک نیز به بهره‌برداری کامل برسد. در ضمن کارکرد رصدخانه یک کارکرد عمومی به‌صورتی که مردم امکان بازدید یا ارتباط مستقیم با آن داشته باشند نیست؛ چرا که موضوعیت آن صرفاً برای لایه‌های مختلف مدیریت شهری است.
- مزایای وجود رصدخانه شهری چیست؟
اتفاقات شهری در رصدخانه، قابلیت شبیه‌سازی دارد و می‌توان آثار هر اتفاق را در آن پیش‌بینی و به‌صورت بصری رویت کرد تا محاسبات آن انجام شده و سپس تصمیم‌گیری‌های لازم را انجام داد. همچنین وضعیت موجود شهر به‌صورت مستند و بصری، قابل‌پایش است، به‌طوری که تصمیمات کلان بسیار راحت، ملموس و بصری گرفته می‌شود. مدیران لایه‌های متفاوت تصمیم‌گیری باید بتوانند با دید بازتری به هر جریانی بنگرند. طبیعتا بعد از این فاز هم امکان پایش، کنترل، مانیتورینگ و در واقع رصد شهر فراهم خواهد شد تا شاخص‌های متعددی که برای نشان دادن قابلیت زندگی در شهر وجود دارد را ارائه کند.
- چه مدتی است که به این فکر افتادید که رصدخانه شهری را در تهران راه‌اندازی کنید؟
این موضوع در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا مطرح است و شهرداری تهران هم به‌عنوان یکی از شهرداری‌های شهرهای بزرگ و پرجمعیت دنیا وظیفه خود می‌داند برای بالا بردن کیفیت زندگی شهروندانش هر اقدامی که لازم است انجام دهد. مرکز اسکان سازمان ملل متحد این طرح را پشتیبانی کرده و نیز اقدام به تاسیس یک شبکه رصدخانه شهری جهانی کرده است. همه رصدخانه‌های دنیا به این شبکه جهانی متصل شده‌اند و می‌توانند شاخص‌هایشان را با یکدیگر مقایسه کرده و وضعیتشان را با استفاده از تجربیات یکدیگر، کنترل و پایش کنند.
- اهمیت این رصدخانه‌ها چیست؟
این تصمیم‌گیری بهینه است که بسیار اهمیت دارد. با موضوعات مهم نمی‌توان به‌صورت غیرعلمی برخورد کرد. حتما باید مبانی نظری و علمی و پشتوانه‌های اطلاعاتی مناسبی وجود داشته باشد و طبیعتا رصدخانه می‌تواند در زمینه تصمیم‌گیری بهتر کمک کند.
- شاخص‌های کیفیت زندگی در تهران چطور استخراج شده؟
ما شاخص‌ها را در تهران بومی‌سازی کردیم؛ چون براساس باورها، سنت‌ها و روابط اجتماعی تعریف شده خاص خود زندگی می‌کنیم. بومی‌سازی این شاخص‌ها اجتناب‌ناپذیر است و هر شهری باید چنین کاری انجام دهد مثلا دسترسی به فضاهای فرهنگی و مذهبی مثل مساجد برای ما یک شاخص مهم محسوب می‌شود. ما حدود دو تا سه سال پیش از اقدام به عملیاتی کردن پروژه رصدخانه، شاخص‌ها را طبق مطالعات آکادمیکی که مورد وفاق همه مدیران شهری قرار گرفت طبقه‌بندی کردیم.
- چرا این زمان را برای تاسیس رصدخانه انتخاب کردید؟
یکی از دلایلی که باعث شد به تاسیس رصدخانه همت کنیم ابلاغ طرح تفصیلی جدید شهر تهران بود. طرح تفصیلی از مسائلی بود که با حساسیت دنبال شد. شورای اسلامی شهر و شهردار محترم با شهامت این طرح را ابلاغ کردند و اجرایی شد. حسن اجرای این طرح، پایش و ارزیابی مداوم آن است تا بر درست اجرا شدنش نظارت شود. اصلی‌ترین دلیلی که باعث شد ما موضوع رصدخانه را امسال در دستور کار خود قرار دهیم و با فوریت به آن بپردازیم مسئله طرح تفصیلی بود.
- آیا از نظر شما برای شهرهای دیگر کشور، وجود رصدخانه ضروری است؟
شهرهای دیگر مختار به انجام این کار هستند اما من به‌عنوان کسی که دست‌اندر‌کار این مسئله بودم توصیه‌ام این است که شهرهای بزرگ کشور به این مسئله توجه بکنند.
- یعنی اگر شهر دیگری در ایران بخواهد تجربه رصدخانه شهری تهران را پیاده‌سازی کند شما اطلاعات، اسناد و نرم افزار در اختیارش قرار می‌دهید؟
بله ما مایل به همکاری با تمام شهرداری‌های کشور برای پیاده‌سازی این فناوری هستیم.
